شکوفایی ‌موسیقی داخلی درفضای مجازی

تجربه جهانی

اگرچه ریمیکس یا بازسازی قطعات موسیقی از حدود یک دهه قبل و در دهه 80 در ایران به طور جدی مطرح شد و مخاطبانی برای خود دست و پا کرد، اما این پدیده در سطح جهانی خیلی پیش از این‌ها به وقوع پیوست. آلبوم ریمیکس یا آلبوم ضبط جدید یا بازترکیبی (به انگلیسیRemix album ) به آلبومی گفته می‌شود که اکثر ترانه‌های آن دوباره ضبط شده باشد. این آلبوم‌ها معمولا شامل ضبط جدید (ریمیکس) ترانه‌های آلبوم‌های قبلی یک هنرمند است. پرفروش‌ترین آلبوم دوباره ضبط جهان با نام «خون روی زمین رقص: تاریخ در میکس» متعلق به مایکل جکسون، هنرمند و موسیقیدان اهل آمریکاست.

ریمیکس پاپ

در ایران،‌ البته نگرش ساده انگارانه ابتدا براین بود که فقط قطعاتی را که ملایم و دارای ریتم آرام هستند باید ریمیکس کرد. در نتیجه شاهد بودیم که بخصوص در باره آهنگ‌های پاپ قطعات با ریتم کند و به اصطلاح عموم مردم قطعات آرام و غمگین توسط آهنگساز ریمیکس می‌شد تا ریتمی تند و پرانرژی به خود بگیرد. نمونه چنین رویکردی را مثلا در برخی قطعات سیامک عباسی،‌ خواننده پاپ شاهد بودیم که اتفاقا با استقبال خوب مخاطبان مواجه شد. برای نمونه قطعه خوشبختیت آرزومه که حدود یک دهه بعد موفق شد عنوان نخستین آلبوم این خواننده را از آن خود کند، دو ورژن دارد. در ورژن اولیه قطعه‌ای آرام و غمگنانه تر را شاهدیم، اما در قطعه دوباره‌سازی شده می‌بینیم که همان آهنگ با همان ملودی به شکل مهیج‌تر و تندتری مسترینگ شده و اتفاقا همین قطعه نمونه موفقی از یک ریمیکس است که مخاطب با قطعه بازسازی شده بیشتر از ورژن اصلی ارتباط برقرار کرد.

ریمیکس رپ

بجز موسیقی پاپ، در عرصه‌های دیگر هم این پدیده را شاهد بودیم. در همان دهه 80 شمسی شاهد بودیم که برخی آهنگسازان، قطعات نوستالژیک را برمی‌گزیدند و با ویرایش آنها، در فواصلی از آهنگ ترانه‌های رپ اجرا می‌کردند. شاید وقتی هنوز موسیقی رپ به شکل زیرزمینی در کشور وجود داشت، این اولین راه برقراری ارتباط خوانندگان رپ با مخاطبان بود. البته این اجراها عموما ریمیکس‌هایی ابتدایی با کیفیت نازل بود و گذشت زمان نشان داد، تاریخ انقضای چنین قطعاتی زود به سر می‌آید.

نمونه‌های موفق

شاید یکی از نمونه‌های نخستین بازسازی را آریا عظیمی‌نژاد، آهنگساز شناخته شده کشورمان در جادوی ایران زمین انجام داد که موسیقی‌های محلی را دوباره‌سازی کرد. او بعدها در سریال پایتخت یک هم بار دیگر دست به ریمیکس زد و این بار موسیقی مقامی ایران را دوباره‌سازی کرد. عظیمی‌نژاد در برنامه سینما یک که سال‌ها قبل پنجشنبه شب‌ها از شبکه اول سیما پخش می‌شد و مخاطبان بسیاری داشت،‌ شمه‌ای دیگر از توانمندی‌های خود را در عرصه ریمیکس موسیقی ثابت و آهنگ‌هایی از موسیقی آمریکای لاتین را بازسازی کرد و محمد اصفهانی روی آن خواند. کارهای عظیمی‌نژاد را بجز جذابیت‌هایی که برای شنونده دارد، می‌توان واجد ارزش‌های هنری قلمداد کرد. بعدها نیز مسلم رسولی، دیگر آهنگساز خلاق کشورمان در سه آلبوم سوگ، طرب و سوز، ریمیکس‌هایی وارد بازار موسیقی کرد که جنبه‌های هنری در آن مشهود است.

موسیقی تلفیقی

روند بازسازی یا ریمیکس آهنگ روز‌به‌روز در کشور ابعاد جالب‌تری به خود گرفت. نقش همین ریمیکس‌ها را نمی‌توان در پربار شدن موسیقی تلفیقی ایران نادیده انگاشت. اگر سال‌ها قبل نخستین آلبوم‌های خارجی موسیقی تلفیقی جهان مانند آلبوم «... و اینک انسان» اثر پیتر گابریل در بازار مجاز موسیقی ایران دست به دست می‌گشت، موسیقی داخل کشور هم توانست با گروه‌هایی مانند دنگ شو، چارتار و پالت نمونه‌های داخلی موسیقی تلفیقی را عرضه کند. نمونه‌هایی که البته پیش از آن در آلبوم مجاز ترنج عرضه شده بود.

ظهور پادکست

تقریبا در دهه 90، موسیقی ریمیکس آنقدر گسترش پیدا کرد که به تولد پدیده جدیدی به نام پادکست منجر شد. همزمان با توسعه اینترنت و فضاهای مجازی در کشور، این گونه موسیقایی نیز کم‌کم شکل گرفت. شاید نخستین نمونه پادکست را در فضای مجازی با عنوان ایزوگپ،‌ اثر کیوان پهلوان شاهد بودیم؛‌ آهنگسازی که موسیقی فیلم سربازان جمعه، اثر مسعود کیمیایی را ساخت و بعدها در مقام آهنگساز آلبوم بهرام رادان به عنوان خواننده، ظاهر شد.

پادکست (Podcast) یا پادپخش انتشار مجموعه‌ای از پرونده‌های رسانه دیجیتال است که توزیع آن در اینترنت با استفاده از فید صورت می‌گیرد و توسط کاربران معمولا روی یک پخش‌کننده موسیقی دیجیتال قابل دریافت و پخش است. این روش ارائه محتوا از سال 2004 محبوبیت و گسترش یافت. پادکست می‌تواند شامل محتواهای مختلف صوتی باشد. از جمله انتشار یک پرونده آوایی روی وبگاه ناسا که در آن، یکی از متخصصان به نام استیو رابینسون حاضر در فضاپیمای دیسکاوری راجع به ماموریت این سفینه توضیح می‌داد و رسانه‌ها با هیجان بسیار از اولین پادکست ارسال شده از خارج از زمین و راهیابی پادپخش‌گری به منظومه شمسی نوشتند، اما در عرصه موسیقی پادکست بیش از هر آوای دیگری مخاطب پیدا کرد. در کشور ما آهنگسازان مختلف با کنار هم قرار دادن قطعات گوناگون در سبک‌های گاه نامتجانس موفق شدند پادکست‌های موسیقایی را
ارائه دهند.

این روزها پادکست‌ها آنقدر بین مردم رواج پیدا کرده که حتی برخی می‌گویند عصر تک‌آهنگ‌ها به سر آمده و دیگر دوره پادکست‌هاست. با توجه به زندگی پرسرعت این روزها و این‌که مردم می‌خواهند هر چیزی را به سریع‌ترین حالت ممکن در دسترس داشته باشند، پدیده پادکست می‌تواند کار آنها را راه بیندازد.

فرض کنید می‌خواهید در یک مجلس، مجموعه‌ای از آهنگ‌های روز را داشته باشید و در مقام میزبان، برای مهمانتان پخش کنید. تا پیش از این ناچار بودید به شکل حوصله سر بَری، قطعه قطعه آهنگ انتخاب کنید و اگر از پیش این کار را تدارک ندیده بودید، ناچار بودید در حضور مهمان مرتب از جای خود بلند شوید و سر رایانه شخصی‌تان بروید و آهنگ بعدی را برای او پخش کنید، اما در یک پادکست خیال شما راحت می‌شود. شما می‌توانید با یک پادکست، ‌حدود یک ساعت موسیقی محبوبتان را برای مهمان پخش کنید و از لذت درهم تنیده شدن آهنگ‌ها لذت ببرید.

امروزه بسیاری از وبگاه‌های موسیقی، پادکست‌های روزانه، هفتگی، ماهانه و مناسبتی منتشر می‌کنند. نکته جالب درباره پادکست این است که اتفاقا قطعات انتخاب شده ، تقریبا همگی از خوانندگان مجاز داخل کشور است. این نشان می‌دهد که پادکست‌ها توانسته‌اند به ترویج موسیقی داخلی کمک کنند و از آن‌سو موسیقی لس‌آنجلس را تا حد زیادی به حاشیه رانده‌اند. حتی در وبگاه‌های موسیقی آن طرف آب هم این موضوع را به شکل محسوس می‌بینیم. آنها هم در پادکست‌های خود بخصوص در عرصه موسیقی‌های پاپ و تلفیقی، از موسیقی‌های داخل کشور استفاده می‌کنند و همین موضوع، صدای برخی خوانندگان داخل کشور را درمی‌آورد که فلان وبگاه معاند چرا بدون کسب اجازه از خواننده، آهنگش را پخش می‌کند.

لذت از موسیقی

با پیشرفت تکنولوژی، هر روز شاهد جنبه‌های جدیدی از ارائه و عرضه موسیقی در ژانرهای مختلف هستیم. آنچه مسلم است این که موسیقی عرصه‌ای لایتناهی است.

هزاران آهنگساز و خواننده قرن‌هاست فقط از هفت نت شاهکارهایی می‌آفرینند که دل مردمان اعصار مختلف را چنگ می‌زند و آنها را مسحور می‌کند. این سلیقه شماست که برای گوشتان کدام موسیقی را انتخاب می‌کنید و چقدر برای ذائقه خودتان ارزش قائل می‌شوید.

حقوق مولف

خشایار اعتمادی نخستین خواننده پاپ مجاز کشورمان در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: از نظر حقوقی در کشور ما کپی رایت وجود ندارد و این مشکل بزرگی است که قانون رعایت حق و حقوق هنرمند تبیین نشده است و همین، زمینه‌ساز مشکلات زیادی است. اگر حق و حقوق ناشر و آهنگساز و ترانه‌سرا و خواننده رعایت شود، استفاده از قطعات مختلف در یک پادکست مشکلی ندارد. فقط تاکید می‌کنم، حق و حقوق هنرمند رعایت شود. از نظر هنری هم نباید به آن ایراد گرفت. به هرحال اگر دی‌جی بتواند آهنگ را بشناسد و طوری آنها را کنار هم بچیند که هنرمندانه باشد،‌ چه ایرادی دارد؟

محسن رجب‌پور تهیه‌کننده موسیقی و مدیر شرکت ترانه شرقی نیز درباره پادکست‌های موسیقی معتقد است: این پادکست‌ها یک تیغ دولبه است. استفاده از قطعات هنرمندی که اول راه است، در یک پادکست باعث معرفی او می‌شود. چون بسیاری از خوانندگان جوان، تک آهنگ‌های خود را رایگان در فضای مجازی قرار می‌دهند تا دیده شوند و تازه کارها هزینه‌‌های هنگفتی می‌کنند تا دیده شوند. قطعه‌ای از این خوانندگان در یک پادکست، به دیده شدن آنها کمک می‌کند، اما از نظر حرفه‌ای حتی استفاده از یک ثانیه آهنگ یک خواننده یا آهنگساز نیاز به کسب اجازه دارد. در کشوری مثل کشور ما استفاده بدون اجازه از قطعه هنرمندی، اگر در جای منفی استفاده شود برایش لطمات جبران ناپذیر دارد و در نقطه مقابل استفاده از قطعات هنرمندی تازه‌کار، می‌تواند سکوی پرتاب او باشد.

او دراین باره که می‌گویند پادکست‌های موسیقایی باعث می‌شود، عصر تک‌آهنگ به پایان برسد، می‌گوید: این را نمی‌پذیرم. بسیاری از مجموعه قطعات برای فضاهای شاد انتخاب می‌شوند و در یک جای آرام نمی‌تواند خیلی کارکرد داشته باشد. این طور نخواهد بود که تک آهنگ‌ها کلا از بین برود، اما اگر کسی هنرمندانه قطعات مختلف را کنار هم بچینید، می‌تواند در یک فضای شاد با استقبال همراه شود.

سجاد روشنی